Zagrożenia dla zapylaczy
Dlaczego pszczoły zanikają?
W dobie dynamicznego postępu cywilizacyjnego środowisko naturalne ulega zmianom, które nie pozostają obojętne względem organizmów żywych. Szczególnie widoczny wpływ tych warunków jest w kontekście owadów. Są one najbardziej narażoną grupą na skutki antropopresji. W ostatnich latach zauważono poważne problemy w populacji zapylaczy, których liczba rok rocznie zmniejsza się. Poprzez zapylacze rozumie się wiele różnych gatunków zwierząt kręgowych i bezkręgowych. W strefie Europy Środkowej szczególną rolę odgrywają owady z rodziny pszczołowatych (Apidae) liczących ponad 450 gatunków.
Na terenie Polski wyróżnić można 4 podstawowe formy ochrony przyrody (ochrona siedlisk, ekosystemów, poprzez gatunki osłonowe oraz bierna i czynna konkretnych gatunków). Często ochrona owadów jest pochodną stworzenia obszaru chronionego. Na terenie Polski różnymi formami ochrony objętych jest około 33% powierzchni kraju. Wśród zapylaczy najdokładniejsze dane na temat populacji i aktualnego stanu kondycji pozyskiwane są względem pszczoły miodnej (Apis mellifera L.). Jest to spowodowane tym że nad jej populacją czuwają pszczelarze prowadzący gospodarkę pasieczną.
W przypadku pozostałych owadów dane są nieco mniej opracowane. Niemniej jednak dla większości z nich określone są największe zagrożenia, które powodują negatywne zmiany w liczebności ich populacji. Należą do nich:
- pestycydy: szczególnie te które wpływają na układ nerwowy i/lub pokarmowy, ponieważ uniemożliwiają one prawidłowe nawigowanie w przestrzeni. Zaburzenia funkcjonowania układu pokarmowego powodują niedożywienie organizmu pszczół, a w konsekwencji spadek ich kondycji.
- choroby (w tym spadek odporności zapylaczy), zagrożenie to jest istotne w kontekście powstawania coraz bardziej odpornych na leki szczepów bakterii, grzybów, wirusów czy pasożytów.
- monodieta związana z wielkoobszarowymi uprawami, powoduje to zubożenie diety zapylaczy w związki odżywcze i nieustanny kontakt z jednolitą gatunkowo populacja drobnoustrojów.
- przerwy w dostępie do pożytków – powoduje to nagłe urwanie się źródeł pożywienia czego skutkiem jest zwiększenie konkurencji i o pokarm. Wiele gatunków owadów zapylających jest uzależnionych od ciągłego dostępu do nektary i pyłku, ponieważ nie magazynują go.
- zawężenie puli genetycznej – w ostatnich latach postępująca hodowla i globalizacja w handlu owadami zapylającymi (głównie: pszczołą miodna, trzmiel ziemny czy murarka ogrodowa) przyczynia się do zwiększenia udziału owadów o wąskim genotypie w środowisku naturalnym i zanik lokalnych populacji. Dodatkowo w niektórych przypadkach może dochodzić do krzyżowania się gatunków lokalnych z „przybyszami” co skutkuje obniżeniem dostosowania do warunków mikroklimatycznych danego regionu.
Innym elementem limitującym rozwój populacji zapylaczy jest niszczenie ich naturalnych siedlisk poprzez np.:
- regulacje biegów rzek – efektem czego jest brak roślinności stanowiącej miejsce gniazdowania wielu z nich (Trzcina pospolita (Phragmites australis (Cav.))– w jej łodygach część gatunków zapylaczy zakłada komory gniazdowe)).
- niszczenie zadrzewień śródpolnych – stanowią one naturalną ostoję i szlak migracyjny dla wielu gatunków owadów w tym zapylających. Dodatkowo pełnią rolę rezerwuaru pożytkowego i zwiększają lokalnie bioróżnorodność roślin.
- koszenie / osuszanie łąk – koszenie łąki / nieużytku przed fazą kwitnienia roślin uniemożliwia zebranie nektaru i/lub pyłku z tych roślin. Zmiana warunków hydrologicznych na danym terenie powoduje rozwój innej szaty roślinnej co może czasowo wpłynąć negatywnie na już występującą tam populację owadów. W sytuacji gdy powierzchni ta zostanie pokryta przez rośliny nektarodajne i/lub pyłkodajne może ona przyciągnąć zapylacze. Im większe powstają wyrwy pożytkowe w lokalnych środowiskach tym dłuższą drogę do pokonania mają owady aby zebrać odpowiednią ilość pokarmu. Należy pamiętać że owady te mają ograniczony zasięg lotu, gdy odległości przekraczają naturalne zdolności do lotu zapylaczy zostają one ograniczone jedynie do małego często ubogiego w pożytki obszaru.
Wszystkie wymienione czynniki i inne które występują w życiu zapylaczy są elementami limitującymi w rozroście ich populacji. Należy zwrócić uwagę że aby mogły one prawidłowo się rozwijać konieczne jest posiadanie źródła pokarmu oraz miejsca do gniazdowania.