Pszczoły i zapylacze to uniwersalny i atrakcyjny temat, który można wykorzystać podczas zajęć edukacyjnych proponowanych dla różnych grup odbiorców, a także jako pretekst do zabaw integracyjnych. Warsztaty o zapylaczach można przeprowadzić zarówno podczas wyprawy z grupą w teren, jak i w sali. Odpowiednio przygotowane zajęcia mogą wzbogadzić lokalne pikniki i festyny o wciągające elementy edukacyjne.

Poniżej przedstawiamy zestaw gier i zabaw edukacyjnych, skupionych wokół tematyki pszczół i zapylaczy (i nie tylko…), wypróbowanych i spisanych przez edukatorki Fundacji EkoRozwoju oraz centrum Edukacji Ekologicznej NATURA 2000 „Izerska Łąka”. Znajdą też tu państwo pomysły na wzbogacenie pszczelim akcentem organizowanych przez Państwa wydarzeń.

Przedstawiamy Państwu zestaw 111 roślin przyjaznych dla zapylaczy, które można wykorzystywać w planowaniu zieleni w naszym najbliższym otoczeniu. Materiał powstał jako narzędzie wspierające realizację wskazówek zawartych w dokumencie „Rekomendacje dla gmin w ochronie owadów zapylających”, opracowanym przez Fundację Ekologiczną „Zielona Akcja”. Pomysł na stworzenie praktycznego spisu roślin przyjaznych zapylaczom powstał na jednym ze spotkań z zarządcami zieleni, podczas których omawialiśmy zapisy rekomendacji.

Wstępna lista roślin została zaproponowana przez specjalistów z zakresu wiedzy o zapylaczach – dr inż. Pawła Migdała oraz mgr Agnieszkę Murawską z Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu. Uzupełnieniem listy, opracowaniem doboru roślin wg opisanych poniżej kryteriów oraz jego weryfikacją pod kątem możliwości uprawy w warunkach zieleni urządzonej zajęła się mgr Małgorzata Piszczek, botaniczka i architektka krajobrazu.

Podejmowanie działań korzystnych dla pszczół warto połączyć z przekazem edukacyjnym. Zadanie to ułatwią nasze tablice informacyjne, które można umieścić w pobliżu szkolnego ogródka, rabaty, pasieki czy domku dla owadów.

Łąka nasadzona i pielęgnowana z myślą o zapylaczach czy rabata edukacyjna w przyszkolnym ogródku to miejsca, które same w sobie mogą stać się narzędziami edukacyjnymi, o ile tylko zadbamy o to, by poinformować mieszkańców o ich funkcjach. Jeśli nie mamy miejsca czy środków na rozbudowaną tablicę informacyjną, możemy skorzystać z niewielkich tabliczek, które po wydrukowaniu i zalaminowaniu można umieścić w zapylaczowej scenerii. Dostępny do pobrania pakiet tabliczek w wersji do druku można modyfikować dodając logo gminy, szkoły czy innej instytucji, która opiekuje się danym terenem.

W Polsce prawie połowa gatunków roślin owadopylnych jest zapylana przez błonkówki (pszczoły, osy, mrówki). Najlepiej przystosowane do zapylania są pszczoły. Pozostałe owady pełnią mniejszą rolę w zapylaniu roślin. W naszym kraju ssaki i ptaki mają marginalne znaczenie w zapylaniu roślin i robią to jedynie przypadkowo. Największe znaczenie jako zapylacze mają pszczoły, których wyróżniamy w Polsce około 470 gatunków. Scenariusz zawiera zadania, zdjęcia i rysunki, które wprowadzają uczniów i uczennic w różnorodny świat zapylaczy.

Dynamiczny rozwój cywilizacji nie pozostaje obojętny
dla przyrody. Presja wywierana na środowisko naturalne
przyczynia się do pogorszenia życia i funkcjonowania wielu
grup organizmów żywych. W szczególny sposób dotyczy to
owadów zapylających. Są one grupą najbardziej narażoną
na negatywne skutki wynikające z działalności człowieka.
O problemach tych mówi się coraz głośniej, ponieważ populacja
zapylaczy z roku na rok maleje.

Dzięki scenariuszowi omówicie z grupą czynniki zagrażające zapylaczom oraz zastanowicie się nad działaniami

Schemat zapylania, plakat z podstawowymi gatunkami pszczół, rysunkowa historia rozwoju pszczoły robotnicy – to tylko niektóre z materiałów dodatkowych, którymi można uatrakcyjnić nasze zajęcia poświęcone zapylaczom.

Niniejszy materiał stanowi niezbędne uzupełnienie pięciu scenariuszy przedstawionych poniżej. W każdym ze scenariuszy znajduje się lista pomocy potrzebnych do zrealizowania zajęć. Zachęcamy jednak także do samodzielnego eksplorowania i rozwijania pomysłów na ciekawe warsztaty o zapylaczach.

Pszczoły i inne owady zapylające napotykają we współczesnym środowisku wiele trudności i niebezpieczeństw. Zagrażają im m.in. utrata siedlisk, rozpowszechnianie się chorób i pasożytów, zmieniające się warunki klimatyczne, stosowanie pestycydów. Ważne, aby wdrażać kompleksowe rozwiązania służące ich ochronie. Kluczowym elementem tego procesu jest edukacja oraz wzrost świadomości na temat pszczół i innych zapylaczy. Nasza broszura w zwięzły sposób przekazuje podstawowe informacje na temat roli zapylaczy w środowisku naturalnym, zagrożeń związanych z działalnością człowieka, a także sposobów ich ochrony. W broszurze znajdują się także praktyczne porady dotyczące tworzenia przestrzeni przyjaznych zapylaczom – od ogródka, aż po hotele, w których będą mogły zamieszkać te pożyteczne owady.

Zaangażowanie osób nie będących specjalistami jest bardzo ważne dla zachowania walorów przyrodniczych: siedlisk, gatunków czy krajobrazu. Jesteśmy świadkami największego w historii globu wymierania gatunków spowodowanego głównie działalnością ludzką. Trudno sobie wyobrazić ich skuteczną ochronę, która ograniczałaby się do oficjalnych i formalnych sposobów. Bez społecznego zaangażowania w ochronę, bez często oddolnych inicjatyw trudno będzie zachować pełne spektrum bioróżnorodności. Warto jednak pamiętać, że nikt nie angażuje się w przedsięwzięcia, wobec których nie ma żadnej postawy. Dopiero uzyskanie właściwego poziomu ekologicznej świadomości może stać się impulsem do zmiany postaw. Pojedyncze osoby własnym przykładem mogą wpływać na innych, na grupki, a potem nawet rzesze (efekt domina). Dlatego też tak ważne są wszelkie formy edukacji ekologicznej, których efektem może być wzmocnienie społecznej odpowiedzialności za obecny i przyszły stan przyrody.

Owady zapylające są niezastąpionymi opiekunami każdego ogrodu i upraw rolniczych. To właśnie one zapewniają odpowiednie zapylenie warzyw, drzew, owoców i roślin ozdobnych. Są, więc szczególnie ważne dla odpowiedniego funkcjonowania m.in. ogródków działkowych, sadów, ale także ekosystemów naturalnych. Bez zapylaczy nie byłoby znacznej części żywności na świecie, ale także ucierpiałaby bioróżnorodność, niezwykle istotna dla prawidłowego funkcjonowania biosfery. Dzisiaj zależność między roślinami i owadami je zapylającymi określana jest mianem mutualizmu, który powstał w procesie koewolucji.