Gdyby zadać pytanie o zwierzęta zapylające żyjące w Polsce, większość z nas wymieniłoby pszczoły. A jednak pszczoły miodne, które zazwyczaj kojarzą nam się z zapylaniem, są tylko małą częścią bardzo bogatej pszczelej rodziny. W Polsce żyje 470 gatunków owadów należących do rodziny pszczołowatych, z czego większość to pszczoły samotne. Do pszczołowatych zaliczają się również trzmiele. Mamy ich w Polsce około 30 gatunków. W zapylaniu pomagają nam również motyle, osy, muchówki i chrząszcze. Dzikie owady zapylające są często bardziej wydajnymi zapylaczami niż pszczoły miodne. Są od nich mniejsze i mniej wybredne, przez co oblatują większą ilość roślin, również takich, do których nektaru pszczoły miodne nie potrafią się dostać.

A oto nasi zapylacze:

Chrząszcze, to najbogatszy w gatunki rząd zwierząt, co czwarty opisany gatunek na ziemi należy do tej grupy – w Polsce występuje ponad 6000 gatunków. Ich cechą wyróżniającą jest pierwsza para skrzydeł w postaci osłony chroniącej druga błoniastą. Najbardziej wyspecjalizowane w zapylaniu są chrząszcze z rodziny kózkowatych i kwietnicowatych.

Motyle dzienne i nocne (ćmy). w Polsce są reprezentowane przez ponad 3000 gatunków. Cecha je wyróżniająca to pokrycie skrzydeł dachówkowato ułożonymi łuskami oraz aparat gębowy
w postaci długiej zwijanej rurki.

Muchówki w Polsce są reprezentowane przez ponad 7000 gatunków, ale wciąż odkrywa się nowe. Owady te posiadają tylko jedną parę skrzydeł, druga zamieniona jest w przezmianki (muchówki posiadają umiejętność lotu zawieszonego, częstotliwość uderzeń skrzydeł wynosi nawet 1000 razy na minutę), oraz aparat gębowy typu liżącego lub kłująco-ssącego.

Błonkówki w Polsce są reprezentowane przez ponad 6000 gatunków (niektóre grupy są słabo poznane), na świecie żyje ich ponad 120 tysięcy gatunków. Cechą je wyróżniającą są błoniaste skrzydła, szczepione ze sobą (jedna powierzchnia lotna) oraz żądło (przekształcone pokładełko). Nazwa naukowa Hymenoptera pochodzi od greckiego hymen – błona, pteron – skrzydło, lub od greckiego bóstwa Hymena opiekuna małżeństw – pożenione/złączone skrzydła. Największe błonkówki maja rozpiętość skrzydeł do 15 cm, najmniejsze (0,14 mm), mogą swobodnie przelecieć przez „ucho igielne”.

Pszczoły to jedyne błonkówki karmiące swoje larwy mieszaniną nektaru i pyłku, niekiedy wydzieliną gruczołów ślinowych. Trzy gatunki zostały udomowione przez człowieka tj. pszczoła miodna, azjatycka i ostatnimi czasy – miesierka lucernowa.

Na świecie żyje 16 000 gatunków pszczół, w Europie 1600 gatunków, a w Polsce około 470 gatunków i podgatunków pszczół. W pełni społecznym (eusocjalnymi) są rodzaje: pszczoła (Apis), trzmiel (Bombus) i smuklik (np. Lasioglossum). Pozostałe rodzaje (90%) to zazwyczaj pszczoły samotnicze lub samotnice.

Pszczoła miodna jest niemal doskonałym zapylaczem: około 10-20 000 robotnic wylatuje z ula 10 razy dziennie. Każda robotnica odwiedza w trakcie każdego lotu 70 kwiatów, czyli jedna rodzina pszczela może zapylić 7-14 milionów kwiatów dziennie. Ale ta nasza „doskonałość” ma też wady: krótką trąbkę – około 6,3 mm, przez co nie dostaje się do wszystkich kwiatów, oraz unikanie niektórych kwiatów np. lucerny i wierność kwiatowa, co oznacza upodobanie do określonych typów kwiatów.

Oprócz pszczoły miodnej w Polsce i na świecie występuje duża grupa pszczół obejmująca gatunki, w których każda samica zakłada osobne gniazdo, a nawet kilka gniazd, są to tzw. pszczoły samotne. Samica tych pszczół do gniazda składa pożywienie, potem jaja, zamyka je i ginie, a w następnym roku (lub w tym samym, jeśli dany gatunek wydaje dwa pokolenia rocznie) wylęgają się młode samce i samice, które zakładają nowe gniazda.

Do pszczół samotnic zaliczamy:
• gnieżdżące się w ziemi tzw. „kopaczki”: pszczolinkę, kornutkę, spójnicę lucernową, wigorczyka lucernowca,
• gnieżdżące się w drewnie lub pustych łodygach roślin: niektóre gatunki lepiarek, miesierkowate, murarki, zadrzechnia,
• gnieżdżące się w glinianych domach lub naturalnych odsłonięciach ziemi: np. porobnica murarka.

Trzmiele, po pszczole miodnej są najlepszymi zapylaczami roślin uprawnych. Są one szczególnie cenione przy zapylaniu niektórych gatunków roślin wytwarzających kwiaty z trudno dostępnym nektarem. Do roślin tych należą liczne gatunki, które ze względu na specyficzną budowę kwiatów, są niechętnie oblatywane przez pszczoły. Należą tu między innymi: koniczyna czerwona, lucerna, komonica. Rośliny te posiadają kwiaty o długiej rurce kwiatowej i dlatego ich nektar jest trudno dostępny dla posiadającej stosunkowo krótszy języczek pszczoły miodnej. Trzmiele posiadają dłuższy języczek niż pszczoły. Długość języczka trzmieli może wynosić nawet do 24 mm (gdy tymczasem pszczoły miodnej do 6,50 mm).

Szukając pokarmu trzmiele wprowadzają kwiat w wibrację o stałej częstotliwości, powodując tym samym wysypywanie się pyłku przez bardzo małe otwory w pylnikach. System ten nosi nazwę zapylania wibracyjnego i jest bardzo skuteczny przy zapylaniu wielu gatunków roślin np. borówek czy pomidorów. Trzmiele zbierają mniej pokarmu z jednej rośliny muszą więc odwiedzić ich więcej, zapylając tym samym więcej roślin.

Owady te bardzo dobrze sobie radzą, w odróżnieniu od pszczół, w niekorzystnych warunkach atmosferycznych. Wylatują z gniazda już przy temperaturze około 11-12°C, a także potrafią latać nawet przy małych opadach deszczu (mżawka) czy we mgle, czego nie potrafią pszczoły. Młode robotnice trzmieli już po 1-2 dniach są zdolne do wylotu po pokarm, a dojrzewanie robotnic pszczelich, wynosi 21 dni.